تكثير و پرورش ماهی قزل‌آلا
تكثير و پرورش ماهي قزل‌آلا
فهرست مطالب
فصل اول
مقدمه
مروري كلي در ارتباط با تكثير و پرورش ماهي قزل‌آلا
فصل دوم : نكاتي درباره با پرورش ماهيان در استخر مربوط به صورت عملي
تاريخچه پرورش ماهي به ۲۰۰۰ سال قبل از ميلاد برمي‌گردد كه اولين بار در حين به اين كار پرداختند كه در عهدنامه‌ي چين به پرورش ماهي كپور و قزل‌آلا تاكيد شده است و در انجيل در ايساياه- فصل ۱۹- آيه‌ي ۱۰ به پرورش ماهي اشاره شده است و تاكيد نموده است.
روميان باستان در حاشيه ي درياها شروع به پرورش ماهي كردند كه هنوز هم از اين روش براي پرورش ماهي در كشور ايتاليا استفاده مي‌شود كه قابل به ذكر است كه درعصر امروز گسترش آن محدود است، در اين روش كه در قرون وسطي رواج بيشتري داشت، ماهييان قزل‌آلا به استخرها و حوضچه‌هاي آشپزخانه‌ها وصومعه‌ها هدايت مي‌شوند كه به اين وسيله رستورانها در تمام فصول سال ماهي تازه براي خوراك خود در اختيار داشتند.
در سال ۱۹۳ ميلادي مهاجران اروپايي كه به شرق سفر كرده بودن فن پرورش ماهي را به دنياي غرب و اروپا وارد كردند.
و به همين ترتيب پرورش و تكثير ماهي به صورتي كه امروزه وجود دارد رواج يافت و ادامه پيدا كرد به طوري كه امروز اين روش بزرگترين توليد منابع گوشت ماهي و آبزيان را به خود اختصاص داده است.
حال به طور كلي به بررسي چند نكته‌ي مهم در رابطه با استخر پرورش ماهي قزل‌آلا مي‌پردازيم كه هر استخر قزل‌آلا چه كوچك و چه بزرگ متشكل از ۵ گروه از عوامل اصلي است و غالباً بر توان توليد استخر تأثير مي‌گذارند كه عبارتند از :
۱) ماهي ۲) آب ۳) استخر ۴) تغذيه ۵) مسائل مديريتي
هر يك از اين گروه‌هاي اصلي، داراي چندين عامل جداگانه نيز هستند كه به شكل دو جانبه به عوامل ديگر وابسته هستند. نتيجه حاصله مي‌تواند به سود يا زيان توليد تمام شود (به جدول ۱ و شكل ۲ مراجعه كنيد) يعني اگر يك عامل به لحاظ كيفي تغيير كند، اين مساله باعث يك سري تغييرات در عوامل ديگر مي شود. براي پرورش دهنده ماهي ضروري است تا نخستين تغيير را از لحاظ ايجاد اثرات احتمالي نهايي ارزيابي كند؛ مثلاً افزايش مناسب ميزان تغذيه به اندازه چند پوند در هر ۱۰۰ پوند، ظاهراً به شكل بي‌ضرر در يك سري تغييرات كمي در سيستم عمل مي‌كند كه يا مي تواند منجر به حصول نتيجه مطلوب؛ يعني رشد سريع تر ماهي شود، يا ممكن است به نتيجه دلخواه منجر نشود (شكل ۳)
در مثالي ديگر، افزايش دماي آب از ۹ درجه سانتيگرد (۴۸ فارنهايت) به ۱۵ درجه سانتيگراد (۵۹ فارنهايت) باعث تغييرات زير در يك محيط قزل‌آلاي رنگين كمان ۱۰۰ گرمي مي شود.
الف)- تغييرات مربوط به ماهي :
۱٫ يك افزايش ۵/۶۷% در ميزان متابوليسم (نياز اكسيژن)
۲٫ يك افزايش ۸/۹۷% در پتانسيل افزايش طول روزانه
۳٫ يك افزايش ۷/۶۶% در پتانسيل افزايش وزن روزانه
۴٫ يك افزايش ۶/۹۸% در پتانسيل توليد آمونياك
۵٫ يك افزايش ۱/۳۳% در ظرفيت حمل اكسيژن
ب) تغييرات مربوط به آب :
۱٫ يك كاهش ۸/۱۲% در غلظت اكسيژن
۲٫ يك افزايش ۸/۵۸% در آمونياك يونيزه محيطي
۳٫ يك افزايش ۵/۶۷% در اكسيژن محلول در خروجي آب
بنابراين، ظرفيت حمل اكسيژن استخر كه به حفظ محيط ماهي كمك مي‌كند به ميزان زيادي كاهش مي يابد و گمان مي رود براي سلامت ماهي مضر باشد؛ كه ميزان اين ضرر، وابسته به توده زنده اوليه موجوددر استخر است. يك روش كه فراوان مورد استفاده قرار مي‌گيرد و احتمالاً موجب باز گردانيدن ظرفيت حمل اكسيژن به حالت اوليه مي شود، افزايش جريان و رويز‌ش آب است كه خود، يك سري از تغييرات را در سيستم ايجاد مي‌كند:
۱٫ ظرفيت زيست محيطي يك استخر افزايش مي‌يابد.
۲٫ سرعت آب بيشتر مي شود.
۳٫ صرف انرژي جهت شناي ماهي افزوده مي شود.
۴٫ نياز اكسيژن ماهي افزايش مي‌يابد.
۵٫ ظرفيت زيست محيطي ماهي افزايش مي يابد.
تأثيراصلي هر دو تغيير در يك سيستم، مي‌تواند به شكل دو جانبه‌اي براي وضعيت فيزيولوژيكي ماهي، مضر باشد. يك راه براي بهبود ظرفيت حمل اكسيژن مي تواند كاهش جمعيت در استخر باشد.
در اين موارد، يك ارزيابي دقيق از عوامل مخصوص مي تواند كار را تضمين كند:
عوامل مربوط به ماهي :
اين گروه عوامل را مي‌توان عوامل دروني ناميد؛ چرا كه خود بخشي از طبيعت ماهي هستند. عملكرد آنها به طور گسترده، بوسيله تركيب ژنتيكي ماهي كنترل مي‌شود.
عامل اصلي روني تأثير گذار بر سلامت ماهي «واكنش به استرس» مي‌باشد. ماهي در شرايط شديد مديريتي به طور پيوسته يا نامنظم تحت عوامل استرس زائي مثل تراكم جمعيت و دستكاري فيزيكي (هنگام درجه بندي، امار گيري، نظافت استخر و غيره) قرار دارد. تغييرات اصلي فيزيولوژيكي كه در پاسخ به استرس صورت مي‌گيرد وبيشترين تأثير را بر سلامتي ماهي دارد، عبارتند از : اثر آن در كاهش اسيداسكوربيك (ويتامين ث) در گردش و افزايش كورتيزل پلاسما. هر دو واكنش، توانايي ميزبان در برابر عفونت سيستماتيك باكتريايي يا عفونت ويروسي را افزايش مي‌دهد جنبه ديگري از واكنش به استرس، شامل بيماري محيطي آبششي (EGD) است كه مانع از جذب اكسيژن و دفع آمونياك خون مي‌شود.
عوامل ديگر مرتبط با ماهي (بدون توجه به ميزان اهميت) عبارتند از :
۱٫ آمونياك: همانند NH4+ آمونياك توليدشده در يك سيستم به منزله محصول نهايي متابوليسم پروتئين مي‌باشد.
دو راه اصلي براي توليد آن عبارتند از : داخلي و خارجي. راه داخلي عمل كتابوليك بدن است، كه در آن فرآيندهاي حياتي بدن با هم سازگار مي‌شوند راه خارجي، آنابوليك است، كه در آن پروتئين جيره غذايي براي رشد و ديگر وظايف فيزيولوژيكي مورد سوخت و ساز قرار مي‌گيرد.
ماهي، آمونياك را به صورت NH4+ ، در سراسر غشاء آبششي خارج مي‌سازد. در محيط آبي، آمونياك اندازه‌گيري شده به دو حالت مي‌باشد:
يونيزه شده يا جداسازي شده (NH4+) كه براي ماهي غيرسمي است و ديگري يونيزه نشده يا جدا نشده (NH3) كه براي بسياري از انواع ماهيها در سطوح مداوم بيش از ۰۳/۰ ميلي‌گرم سمي مي‌باشد. نسبت NH4+ به NH3 هم به دما و هم PH وابسته است (به ضمائم جدول ۱۰ مراجعه كنيد)
۲٫ رفتار: قزل‌آلاي رنگين كمان از حيوانات داراي قلمرو محسوب مي‌شوند. آنها چه در شرايط بسيار مناسب و چه در شرايط محدود شده محيطي، فضاي مورد نياز خود را بر مبناي شرايط آب و دسترسي به غذا پايه‌گذاري مي‌كنند. آنها از اين فضا به شكل كاملاً فعال دفاع مي كنند. در شرايط محدود شده، فعاليت دفاعي غالباً به حالت نوك زدن به باله پشتي يا باله‌هاي سينه‌اي ماهي متجاوز انجام مي‌شود. اين مسأله باعث مي شود، بخش هاي زخمي به شكل يك “هدف” براي ديگر ماهي‌هاي مهاجم در آن جمعيت محسوب شوند. نوك زدن باله گاهي آن چنان شديد است كه باعث «زخم پشت» مي شود. بنابراين، با داشتن استخرهاي متعدد و بارگيري آنها به صورت مطلوب مي‌توان به ايجاد و حفظ قلمروها مبادرت ورزيد. پس از آن، وظيفه پرورش دهنده ماهي است كه ماهي را چنان تغذيه نمايد، كه به قلمروي ديگري براي به دست آوردن غذا حمله نكند.
۳٫ احتياجات تغذيه‌اي : بر اساس اولويت‌هاي غذايي، ماهي‌هاي رنگين كمان، گوشت خوار هستند. پس بايد فرمول جيره‌بندي غذايي آنها اين نياز را مرتفع سازد. دانش فعلي تغذيه ماهي جيره‌هاي غذايي مناسب، براي بسياري از انواع گونه‌هاي آزاد ماهيان را قابل دسترسي مي‌سازد.
تركيبات انرژي فرمول جيره غذايي قزل‌آلا شامل پروتئين، ليپيد (چربي) و كربوهيدرات مي‌باشد. پروتئين، از منابع حيواني (پودر ماهي) و منابع گياهي (گندم، ذرت و سويا) به دست مي‌آيد و چربي، از پودر ماهي و روغن ماهي حاصل مي گردد هم چنين كربوهيدرات نيز از منابع گياهي تأمين مي شود.
قزل‌آلاي رنگين كمان به ۱۶۵۰- ۱۶۰۰ كيلوكالري انرژي قابل سوخت و ساز در هر پوند احتياج دارد. آنها مي‌توانند ۰/۴ كيلوكالري را از هر گرم پروتئين خام قابل هضم و ۸/۱ كيلوكالري را از هر گرم كربوهيدرات قابل هضم به دست آوردند. بسياري از خوراك‌هاي تجارتي ماهي جهت برآورد ساختن تبديلات انرژي ۱: ۲/۱- ۴/۱ طراحي مي‌شوند. فرمول جام نقره‌اي در صورتي كه دقيق اجرا شود يك تبديل غذايي ۱: ۲/۱ را نشان مي‌دهد (ضمائم: جدول ۹)
۴٫ احتياجات محيطي: قزل‌آلاي رنگين كمان به صورت ماهي سردآبي طبقه بندي مي‌شود. كه درجه استاندارد (SET) آن ۱۵ سانتيگراد (۵۹ فارنهايت) است. براي هر درجه‌اي كه بالاتر يا پايين‌تر از SET باشد، يك كاهش ۵/۸% در ميزان متابوليسم رخ مي‌دهد، كه مي‌توان آن را به منزله كاهش قابل مقايسه در رشد يا وزن دانست.
اولويت‌هاي ديگر محيطي عبارتند از : سطوح اكسيژن محلول بالاي ۶۰% اشباع و سطوح مداوم آمونياك ( و نيز NH3) پايين تر از ۰۳/۰ ميلي‌گرم. اين عوامل «محدوديت‌هاي بيتأثير» (NEL) مي‌باشند. مقادير NEL براي ساير احتياجات محيطي جدول ۲ ارائه شده است.
۵٫ تعريف محصول: اين واژه، يك مفهوم نسبتاً جديد در امر آبزي پروري بوده و به معناي اين است كه شروع چرخه محصول با اندازه و تعداد ماهي صيد شده در يك تاريخ مشخص مي شود. اين فرآيند از نظر زماني به عقب برمي‌گردد و چندين عامل موثر بر محصول را به حساب مي‌آورد و تاريخ شروع و فرآيندهاي مديريتي آن را معين مي‌كند كه بايد در جهت نيل به محصول تعريف شده اجرا شوند.
۶٫ پتاسيل ميزان رشد (GRP) : رشد قزل‌آلاي رنگين كمان را مي‌توان در افزايش طول، وزن و يا هر دو اندازه‌گيري نمود. GRP به ميزان بسيار زيادي تحت كنترل ژنتيكي و تحت تأثير دماي آب مي‌باشد (ضمائم :جدول ۵)
ميزان رشد مجاز (AGR)، به بعارت ديگر، ميزان رشدي است كه سيستم امكان آن را فراهم مي‌سازد: عوامل زير بر AGR تأثير گذار هستند:
۱- دماي آب ۴- كيفيت تغذيه
۲- دسترسي به اكسيژن ۵- كميت تغذيه
۳- اسمزي بودن آب ۶- بيماري تنفسي غيرقابل تشخيص (تحت باليني)
تحت شرايط ايده‌آل، GPR, AGR مساوي هستند؛ هر چند، در بسياري از موارد اين موضوع صدق نمي كند. به علاوه، يك پرورش دهنده آبزي بايد بتواند تمامي عوامل تأثيرگذار بر رشد را جهت تعيين AGR به عامل كليدي در پيش‌بيني محصول جهت دستيابي به تعريف محصول تبديل مي‌گردد.
۷٫ تاريخچه بيماري: اثرات شديد باليني و تحت باليني بيماري‌هاي عفونيو غيرعفوني بر قابليت توليد به اثبات رسيده است. اگر چه مستندات به حاي اين كه مربوط به ماهياني باشد كه بيماري باليني دارند ولي نمرده‌اند، بيشتر مربوط مي شود به ماهيان مرده. زماني كه ماهي در معرض شرايط محيطي اي قرار مي‌گيرد كه در يك مدت طولاني، «محدوديت‌هاي بيتأثير» ، از حد خود تجاوز مي‌نمايد؛ به نقطه اي مي‌رسد كه ديگر توان رويارويي با محيط را ندارد. دو تا ازنخستين نشانه‌هاي آن، شامل از دست دادن بافت بين شعاع‌هاي باله (سندرم تحليل باله) وسياه شدگي عمومي بدن مي شود (ملانوسيز).
۸٫ رابطه طول- وزن: اين عامل (كه عامل وضعيت ناميده مي شود) شايد نابجاترين اصطلاح رياضي در زمينه آبزي پروري باشد. نوعاً، جمعيت‌ها در فواصل معين جهت رشد و ضريب تبديل غذايي مورد بررسي قرار مي‌گيرند. اين فرآيند شامل وزن كشي نمونه گروه هايي كه از ماهيها جهت تعيين يا تخمين منطقي تعداد لازم ماهي در هر استخر مي‌باشد. بعداً، از اين آمار جهت تعيين ميانگين طول ماهي با استفاده از جداول طول- وزن (ضمائم: جدول ۱) استفاده مي شود متأسفانه بسياري از جداول شرايط ثابتي را فرض مي‌كنند كه درست نيست. بنابراين، اندازه طول اشتباه به
دست مي‌آيد، و سپس باعث پيچيدگي‌هاي بعدي مي‌شود، چرا كه مدل‌هاي ميزان خوراكدهي از طول بدن به عنوان اساس كار خود استفاده مي‌كنند.
در صورتي كه بايد از عامل وضعيت در فرآيند توليد استفاده شود. ماهي مي‌بايد به شكل انفرادي وزن كشي شود. در پايان هر مرحله رشد يا دوره اندازه‌گيري شود و عامل وضعيت با توجه به اين اطلاعات، محاسبه شود.
۹۰ همنوع خواري: تأثير اصلي اين عامل، كاهش ماهي‌هاي كوچك در وضعيت ماهي هاست كه مي‌تواند به نوبه خود منجر به اشتباهات در تخمين توده زنده شود. اين مسأله را مي‌توان از دو طريق برطرف نمود: ۱) درجه بندي ۲) تنظيم خوراكدهي. با توجه به مورد دوم، در صورتي كه براي جمعيت ماهيها از تغذيه دستي استفاده شود (كه اندازه واريانس آن كوچك باشد) همنوع خواري نيز كاهش خواهد يافت. علاوه بر اين درجه بندي مناسب، مانع از اين مي‌شود كه همنوع خواري، به يك مشكل جدي تبديل شود.
۱۰٫ جذب اكسيژن : ميزان جذب اكسيژن در سراسر غشاء تيغه‌هاي آبششي، در اثر اختلاف فشارهاي نسبي اكسيژن محلول بين آب و مويرگ هاي تيغه‌هاي آبششي مي‌باشد. در شرايط ايده‌آل، تفاوت نسبي فشار بايد ۲۰-۱۵ ميليمتر جيوه باشد؛ اگر چه، وقتي تيغه‌هاي آبششي خارجي دچار رشد بيش از حد شوند، تفاوت Po2 بايد بيشتر باشد. اگر تفاوت Po2 كافي نباشد، نياز اكسيژن ماهي برآورده نمي شود و بر اين اساس رشد ماهي با مشكل روبرو مي گردد.
۱۱٫ نياز اكسيژن : نياز اكسيژن ماهي با ميزان متابوليسم تنظيم مي‌شود. ميزان متابوليسم استاندارد (SMR) در درجه اول به وسيله دماي آب، و در درجه دوم به وسيله سن (اندازه ماهي) تنظيم مي‌شود (ضمائم: جدول ۷). در صورتي كه نياز اكسيژن برآورده نشود، دليل آن ناكافي بودن تفاوت Po2 ميان آب و مويرگ تيغه اي است. بنابراين ميزان متابوليسم، تأثيرمنفي مي‌بيند كه خود، اثرات منفي بر ميزان رشد و سلامت عمومي ماهي مي‌گذارد.
۱۲٫ مواد جامد دفعي: تأثير مواد جامد دفعي بر توان توليد، در صورتي كه انباشته شوند، كاهش ميزان رشد است. حضور اين مواد جامد مي تواند منجر به يك يا چند تغيير زير در سيستم شود:
۱) افزايش نياز براي اكسيژن بيولوژيكي (BOD)
۲) سستنوسيز- انباشتن مواد جامد و ديگر بقاياي پوسيده مواد آلي در بخش دهاني شيارهاي آبششي
۳) ضخيم شدن تيغه‌هاي آبششي (افزايش در اندازه يك عضو به علت تشكيل ياخته‌هاي جديد يا افزايش بيش از حد يك عضو به دليل افزايش اندازه ياخته‌هاي آن) در اثر تحريكات فيزيكي؛ به دليل عبور مواد جامد از بافت‌هاي آبششي.
۴) سميت محصولات فرعي حاصل از تجزيه مواد دفعي جامد
۱۳٫ دي‌اكسيد كربن: دي‌اكسيد كربن توليد شده توسط ماهي يك محصول فرعي تنفسي محسوب مي‌شود. به استثناي سيستم بسته، احتمالاً اثرات مضري روي سيستم‌هاي بازيافت آن ندارد. به
عبارت ديگر، سطوح دي‌اكسيد كربن پلاسما مي‌تواند بر تخليه اكسيژن از هموگلوبين در سطح بافت تأثير بگذارد. اين مسأله به شكل معكوس بر توان توليد اثر مي‌گذارد.
عوامل مربوط به آب
توان توليد تأسيسات آبزي پروري به ميزان زيادي به كيفيت آب قابل دسترس وابسته است. حوضچه، تغذيه و مديريت عوامل وابسته به كيفيت و كميت آب هستند. عواملي كه شناسايي و بيان شده‌اند، همگي به يك ميزان بايد نسبت به توان توليد مهم باشند.
۱٫ اكسيژن محلول: براي اين كه بسياري از گونه‌هاي ماهي آزاد در حيطه محدوديت‌هاي بيتأثير مورد انتظار قرار بگيرند، اكسيژن محلول در آبي كه وارد تأسيسات مي شود، بايد بالاتر از ۹۵% اشباع باشد (ضمائيم: جدول ۲).
اكسيژن محلول در آب خروجي يك واحد پرورش ماهي بايد Po2 بالاتر از ۹۰ ميليمتر جيوه (ضمائم : جدول ۳) باشد، اين مسأله يك انحراف از ميزان پذيرفته شده مرسوم در مورد اكسيژن محلول (۵ ميلي‌گرم در ليتر) مي باشد كه تحت شرايط خاص دمايي، Po2 كمتر از ۹۰ ميليمتر جيوه است.
۲٫ نيتريت: نيتريت محصول اكسايش آمونياك- نيتروژن است. اين مسأله تحت تأثير باكتري نيتروزوموناز است. سطح پذيرفته شده قابل نيتريت ۵۵% ميلي گرم در ليتر مي‌باشد . هموگلوبين توليد مي‌كند، بطوري كه كاهش مي‌شود و نمي توانداكسيژن در ماهي مي شود.
۳٫ قليائيت و سختي :
دريايي نسبت به محيط هيپوتونيك (hypotonic) هستند و بايد آب بنوشند تا تعادل فيزيولوژيكي حفظ شود. بنابراين در اين موقعيت آب شيرين ماهي در آب سخت (قليائيت بالاتر از ۲۵۰ ميلي‌گرم) صرف انرژي متابوليك كمتري در تنظيم اسمزي نسبت به آب سبك (قليائيت كمتر از ۱۰۰ ميلي گرم) خواهد داشت؛ بنابراين انرژي متابوليك بيشتري را براي رشد فراهم مي‌سازد.
۴٫ آلايندها: آب مورد استفاده در سيستم‌هاي آبزي پروري بايد عاري از آلاينده‌هاي شهري، صنعتي و كشاورزي باشد؛ به علاوه، آلاينده‌هاي طبيعي از قبيل فلزات سنگين (كادميوم، مس، روي و جيوه) نبايد بيش از ۱/۰ ميلي‌گرم در ليتر باشند. يكي از آلاينده‌هاي عمده طبيعي، فوق اشباع بودن نيتروژن آب است افزايش بيش از ۱۰۰% اشباع نيتروژن باعث بيماري «حباب گازي» مي‌شود؛ سندرمي كه در آن نتيروژن از محلول پلاسما خارج مي‌شود و با توليد گاز منجر به بسته شدن رگ خوني مي‌شود؛ به طوري كه جريان خون را در ارگان‌ها و بافت‌ها مختلف مي‌سازد. بسياري از منابع آبي، به ويژه آن‌هايي كه از چاه‌هاي عميق گرفته مي‌شود، فاقد اكسيژن و نيتروژن اشباع شده هستند. در اين موارد بهترين چاره، عبور آب از براي تثبيت گاز، پيش از استفاده در واحد پرورش ماهي .
۵٫ مواد جامد: آب هاي حاوي مقادير فراوان از انواه خاص مواد جامد معلق يا ته نشين مي‌توانند باعث اختلال در اكسيژن جذبي شوند (از طريق ايجاد واكنش التهاب آور در بافت‌هاي تيغه‌اي آبششي)، به علاوه، گرده‌هاي گياهي خاص (به ويژه گرده كاج) مشكلات مشابهي را در اين خصوص ايجاد مي‌كنند نتايج حاصله غالباً شامل كاهش ميزان رشد و افزايش ضريب تبديل غذايي است.
عوامل مربوط به استخر
اين گروه از عوامل مي‌توانند بر توان توليد تأثير بگذارند و ماهيتاً به خواص هيدروليك آب (خواص آب در حركت) وابسته‌اند. زمان جايگزيني آب و سرعت آب مي‌تواند اكسيژن محلول كافي براي ماهي فراهم سازد؛ و نيز مواد پسمانده مضر مي‌بايد حذف شوند.
عوامل مربوط به تغذيه
همان طور كه پيش از اين اشاره شد، تغذيه كافي يك عامل كليدي در بهينه‌سازي رشد و كيفيت محصول به حساب مي‌آيد. جيره‌هاي غذايي بايد با توجه به نياز ماهي تنظيم و ارائه شود.در صورتي كه اين احتياجات برآورده نشود، اهداف توليدي كه بر آن اساس تنظيم مي‌شود ميسر نمي‌شود. بايد تصريح نمود كه اين جنبه فناوري آبزي پروري، گران‌ترين بخش موثر بر هزينه‌هاي توليد محسوب مي شود. جنبه ديگري نيز هست- اگر جنبه اصلي نباشد- كه پرورش دهندگان مي‌توانند آن را اعمال كنند. گروه‌هاي ديگر عوامل (بجز عوامل مديريتي) ، را نمي‌توان به شكل عادي يا آسان تغيير دارد. تأثير آنها ماهيت ميزان رشد مجاز (AGR) است؛ يعني ميزان رشدي كه آن سيستم مجاز مي داند.
عوامل مربوط به مديريت
اين گروه از عوامل شامل فعاليت‌هاي دلخواهي است كه يك پرورش دهنده آبزي مي‌تواند طي چرخه توليد آن را به كار گيرد. هر يك از عوامل پس از توجه به برخي اثرات احتمالي آن روي توليد، مي تواند اجرا شود؛ مثلاً افزايش ميزان خوراكدهي به جمعيت ماهيها، ظاهراً باعث افزايش
ميزان رشد مي شود؛ البته فقط در صورتي كه در چارچوب محدوديت‌هاي اعمال شده سيستم باشد. حداقل ۳ مسير متابوليك وجود دارد كه به راحتي مي‌توانند تأثير منفي بر رشد و افزايش مورد پيش بيني را در توان توليد جبران نمايد( شكل ۲)
استخري كه من در آن دروه‌اي را گذراندم در ۴۵ كيلومتري جاده‌ي هراز از سمت تهران قرار داشت كه در آن به پرورش ماهي قزل‌آلاي خال سياه مي‌پرداختند كه منطقه‌اي بود كوهستاني با آب و هوايي سرد و خشك كه در مسير عبور يك رودخانه قرار داشت و آب به راحتي به داخل استخر وارد مي شد و از سوي ديگر خارج مي شد در اين استخر ۸ كارگر يك مهندس و يك دكتر به نام آقاي دكتر جليلي به اضافه ي رئيس مالي استخر مشغول به فعاليت بودند.
حال نكات مربوط به استخر را در چند آيتم مطرح مي كنيم:
۱) مساحت كارگاه و عمق آب‌هاي هر كانال و مقدار آب در هر كانال:
مساحت اين كارگاه مفيد ۴ هكتار بود كه داراي تمام قسمتهاي يك استخر پرورش ماهي سرد آبي بود مثل : كانالهاي پرورش، كانال آب ورودي و خروجي- پمپ هاي هوادهي- استخر بچه ماهي و ماهي بالغ و …
عمق آب در كانالهاي مختلف متفاوت بود كه به ميزان تعداد و حجم ماهي داخل آن بستگي داشت و همچنين به اندازه و سن ماهي، كه به شرح زير بود:
عمق آب در كانالهايي كه در آن بچه ماهييان نگهداري مي‌شوند ۸۰ سانتيمتر بود.
عمق آب در كانالهايي كه ماهي در حال رشد و بالغ (پرواري) نگهداري مي‌شوند ۵/۱ متر بود.
مقدار آب در هر كانال هم مثل عمق آب متفاوت بود و حدوداً در پرآب ترين كانال تقريباً ۴۵۰ ليتر آب وجود داشت و در كانالهاي كم آب حدوداً ۳۰۰ ليتر آب وجودداشت.
در زير عكسهايي در اين پيرامون آورده شده است:
۲) نوع غذاي مصرفي استخر و مقدار آن در هر حوضچه:
نوع غذاي مصرفي در اين استخر پليت مي‌باشد كه از شماره‌هاي ۱ تا ۴ آن در اين استخر مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
دو اصل اساسي كه بايد عملاً در خوراكدهي يك گروه از ماهي‌هاي قزل‌آلا مورد توجه قرار گيرد عبارت است از :
الف) انتخاب اندازه‌ي مناسب براي پليت،مطابق با كوچكترين ماهي جمعيت .
به عنوان مثال براي ۱۰۰۰ بچه ماهي (شماره ۱) حدوداً ۴۰۰ پوند غذا مصرف مي‌كنند.
ب) توزيع خوراك به شكلي كه همه‌ي ماهي‌هاي استخر بتوانند سهم خود را مصرف نمايند.
بر اساس يك قاعده تجربي، اندازه‌ي مناسب خوراك براي كوچكترين ماهي جمعيت معمولاً يك درجه كوچكتر از اندازه‌ي لازم براي ماهي‌هاي متوسطاً آن جمعيت است. بطور منطقي بايد براي هر پوند ماهي بيشتر از پليت‌هاي ۸/۱ اينچي استفاده كرد تا از پليت هاي ۳۲/۵ اينچي و بالاتر از آن.
۳) وزن ماهي از چند گرم به چند گرم مي رسد؟
در اين استخر تخم ماهي قزل‌آلا شروع مي شود تا حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ گرم رشد مي كنند و در برخي موارد تا ۵۰۰ گرم به آنها اجاره‌ي رشد داده مي‌شود كه در زير عكسهايي در اين پيرامون آورده شده است.
۴) زمان و آغاز و پايان دروه ي پرورش قزل‌آلاي خال سياه :
زمان آغاز پرورش و ريختن بچه ماهي و يا تخم ريزي در استخر در اواخر فصل پاييز شروع مي شود يعني در آذر ماه كه حدوداً هر دورهي پرورش حدود يك سال مي كشد.
اما در بسياري از تأسيسات توليد ماهي، ماهيها غالباً در استخرهاي پرورش ذخيره مي‌شوند و با روش (Seat of thepants) يا « خوب به نظر رسيدن» جدا سازي مي شوند، اين ماهيها روزانه تغذيه مي شوند و در فواصل ۲ هفته يا ماهيانه جهت رشد و ضريب تبديل غذايي ارزيابي مي شوند. زماني كه تعداد ماهي در استخر زياد شد، جمعيت ماهي از طريق درجه بندي يا انتقال عمومي به استخر ديگر كاهش مي يابد: يك راه حل ديگر براي پيش برد طرح، ذخيره سازي در استخر با هدف خارج كردن است. اين بدان معناست كه استخر با تعداد ماهي‌اي پر مي‌شود كه مي‌شود آنها را هفته‌ها يا ماه‌ها پس از زمان ماهي ريزي برداشت كرد «به علاوه تعداد تلفات».
۵) دماي متوسط آب در هر فصل:
دماي متوسط آب درهر فصل متغير است وكاملاً نسبت مستقيم با دماي هواي محيط آن منطقه‌اي كه استخر در آن مكان واقع شده است دارد.
در مورد اين استخر بايد بگويم كه در فصول گرم سال مثل بهار و تابستان دماي آب حدوداً ۱۶ درجه‌ي سانتيگراد مي‌بايست مي‌بود و در فصل پاييز و زمستان حدوداً ۶-۷ درجه سانتيگراد بود.
۶) آيا خصوصيات كيفي آب در اين استخر اندازه‌گيري مي‌شود؟ نظير نيترات، نيتريت، آمونياك، O2,Co2و….) ؟
بلي- در اين استخر تمام خصوصيات آب اندازه‌گيري مي‌شود و بيشتر براي اندازه‌گيري آلودگي‌هاي آب، از آب استخر نمونه‌برداري مي كنند وبه آزمايشگاه مي‌فرستند يعني اين استخر داراي آزمايشگاهي خصوصي براي خودنبود.
ظرفيت زيست محل آمونياك به صورت NH3 بر مبناي حد تحمل ميانه آمونياك يونيزه شده توسط ماهي‌هاي آزاد مي‌باشد. اخيراً ميزان پذيرفته شده TLMC كمتر از ۰۳/۰ ميلي‌گرم در ليتر NH3 « در صورتي كه ماهي به طور مداوم در معرض آن باشد» يا كمتر از ۰۵/۰ ميلي‌گرم در ليتر NH3 (به طور مداوم) است.
PH و دماي آب مستقيماً بر مقدار آمونياك آزاد «به صورت NH3 » توليدي تأثير مي‌گذارد.
۷٫ روش صيد
روش صيد در اين به صورت نيروي انساني و به روش دستي است كه اين كار را به وسيله‌ي تورهاي ابريشمي دستي انجام مي‌دهند كه كار ساده‌اي مي باشد ولي كمي نياز به صرف زمان دارد.
۸) آيا در اين استخر سورتينگ انجام مي شود؟ اگر انجام مي‌شود با چه دستگاهي و در چه مرحله‌اي انجام مي شود؟
بلي- در اين استخر سورتينگ به صورت سنتي انجام مي شود يعني به صورت دستي اين كار را انجام مي دهند.
و در هر دورهي پرورش كه يك سال به طول مي‌انجامد سدائي چهار بار اين كار را انجام مي‌دهند.
البته آماري كه از تعداد ماهي بدست مي‌آيد حدوداً با تفاوت ۵±% آمار واقعي ماهي هاي داخل استخر مي‌باشد كه اگر بخواهيم دقيق‌تر بگوييم اين تفاوت حدود ۱۵±% تا ۲۵±% مي‌باشد.
۹) تراكم ماهي در هر حوضچه چه مقدار مي‌باشد؟
هر حوضچه حدوداً ۱ متر عمق دارد و ۵ متر عرض دارد و ۸۰ تا ۹۰ متر طول دارد كه به اين ترتيب حدوداً در حوضچه‌هاي كوچكتر تراكم ماهي حدود ۲۰ هزار مي‌باشد .
– در زير عكسي در اين پيرامون آورده شده است:
۱۰)در ابتدا چند ماهي چندگرم مي‌ريزند و در انتها چه مقدار برداشت مي‌كنند؟
در ابتدا تعداد يك ميليون بچه ماهي ۱۰۰ گرمي يا تخم ماهي مي‌ريزند كه حدود ۱۰۰۰۰۰ گرم ماهي مي باشد و بعد از اتمام يك دورهي پرورش حدوداً هشتصد هزار تا هشتصد و پنجاه هزار ماني بالغ ۳۰۰ تا ۴۰۰ گرمي برداشت مي كنند كه افت تعداد ماهي به دليل بيماريها و تلفات ماهيها در طي دوره پرورش مي‌باشد.
۱۱) ميزان آب ورودي در هر حوضچه چقدر است؟
ميزان آب ورودي در هر حوضچه حدوداً ۱۰۰ ليتر در ثانيه مي‌باشد.
۱۲) دركل چه تعداد ماهي در كل استخر مي‌ريزند؟ در زمان شروع دروه‌ي پرورش؟
در كل سالي يك ميليون ماهي داخل اين استخر پرورش داده مي‌شود «بدون در نظر گرفتن تلفات»
۱۳) سيستم هوادهي به چه صورت مي باشد؟
به صورت پمپ‌هاي هوادهي و فواره‌اي، كه براي فراهم ساختن سيستم‌هاي عبوري چندگانه با هوادهي مكمل از طريق تلمبه هوا يا اكسيژن خالص « به صورت گاز يا مايع» هم در حالت ورودي آب در هر كانال متوالي آب و هم سراسر طول هر مسير انجام مي‌شود. در چنين مواردي در صورتي كه اكسيژن دهي مكمل جهت بالا بردن اكسيژن محلول در ورودي آب استخر به ۶۰% اشباع كافي باشد، ظرفيت زيست محيطي تراكمي محدود مي شود.
كارآمدترين و ايمن ترين روش ورود هوا به واحد پرورش ماهي از طريق اتاقكها يا محفظه‌هاي تثبيت گاز به جاي يك لوله خروجي يا سنگ هوا مي باشد. در هر حالت فشار كلي گاز نبايد بيش از ۱۰۰% اشباع باشد تا از بروز مشكلات ناخواسته براي سلامتي ماهيها اجتناب شود.
در زير چند عكس در اين پيرامون آورده شده است:
۱۶) تعداد تلفات درطول دورهي پرورش :
تعداد تلفات در طول دورهي پرورش به عواملي مثل ميزان هوا دهي، ميزان آلودگي هاي آب كه مي‌تواند شيميايي، انگلي و ميكروبي باشد يا PH نامناسب آب، دماي نامناسب آب، ميزان ذرات معلق در آب، غذاي نامناسب و … بستگي دارد كه در استخر مورد نظر ما حدوداً در طول يك دورهي پرورش از ابتدا تا انتهاي پرورش ۲۰ الي ۲۵% جمعيت ماهي تلف مي شوند و از بين مي روند.
استخرها به ويژه كانالهاي پرورش ماهي، به صورت مسيرهاي متوالي آب بنا شده و يكي از محدوديت‌هاي جدي براي كنترل بهداشت ماهي به حساب مي‌آيند. در سيستم‌هايي كه از ۵-۳ سري كانال آب استفاده مي‌شود وضعيت بهداشت در جمعيت‌ها معمولاً بدتر مي شود، اين شرايط دست كم تحت تأثير ۳ عامل در سيستم مي‌باشد:
الف) اندازه‌ي ماهي
ب) انباشتگي پي در پي مواد زائد (مواد جامد و آمونياك) و غذاي خورده نشده
ج) تخليه مداوم اكسيژن محلول
بنابراين، در هر نوع توليد موفقي در وضعيت‌هاي اين چنين، بايد هر سه محدوديت را در نظر بگيريد.
